تیرماه سال جاری (۱۳۹۱) رسانه‌ها از کمک ۸/۵ میلیارد دلاری ایران به رژیم سوریه خبر دادند. اندکی بعد در مهر ماه اخباری مبنی بر انتقال حدود ۱۰ میلیارد دلار از ایران به سوریه منتشر شد.
کمک‌های مالی ایران در شرایطی به حساب رژیم سوریه سرازیر شد که این کشور بیش از دو سال درگیر قیامی مردمی علیه حکومت بشار اسد بوده است؛ قیامی که طی آن بیش از ۶۰ هزار سوری به دست رژیم اسد کشته شدند[1]، هزاران خانه، درمانگاه، بیمارستان و مدرسه ویران شدند، به زیرساخت‌های اساسی مانند سیستم آب رسانی و بهداشت صدمات جدی وارد شد، و رقمی بین یک تا سه میلیون نفر ناگزیر از ترک محل زندگی خود و مهاجرت شدند. هم‌اکنون بیش از ۴۰۰ هزار پناهنده سوری به کشورهای مجاور و همسایه پناه برده‌اند. ۵۰ درصد از کسانی را که ناچار به ترک محل سکونت خود شده‌اند، کودکان تشکیل می‌دهند.
۸/۵ میلیارد دلار پول زیادی است. فارغ از این که اگر این مبلغ هنگفت به حساب رژیم اسد سرازیر نمی‌شد چه تاثیری بر سرنوشت مردم سوریه می‌توانست داشته باشد، اینجا فقط می‌خواهیم به این مساله بپردازیم که اگر این پول در داخل ایران هزینه می‌شد، چه کارهایی می‌شد با آن انجام داد.
تسهیلات آموزشی
هزینه متوسط ساخت یک کلاس درس در استان تهران حدود ۱۶ هزار و ۷۰۰ دلار است[2] (نرخ برابری دلار و ریال هنگام نگارش این مطلب حدود ۳۶ هزار ریال در برابر هر یک دلار آمریکا در نظر گرفته شده؛ تمام تبدیل‌ها به همین نرخ انجام شده مگر آنکه در پانویس هر مورد به طور خاص به نرخ دیگری استناد شده باشد). هزینه ساخت یک مدرسه با توجه به بزرگی و محل احداث آن (شهر، روستا و …) متغیر است و برای نمونه ممکن است بین ۸۳ هزار و ۵۰۰ دلار[3] تا ۲۷۸ هزار دلار[4] خرج داشته باشد.
با ۸/۵ میلیارد دلار می‌توان ۳۴۷ هزار کلاس درس در ایران احداث کرد که تقریباً بیش از نیمی از شمار کلاس‌های درس فعلی در سراسر ایران است.
هزینه اتصال هر کلاس درس به اینترنت پرسرعت و سایر تجهیزات لازم برای «هوشمند سازی» کلاس‌های درس در ایران به طور متوسط حدود ۸۳۵ تا ۱۱۰۰ دلار است[5]. به طور تقریبی حدود ۶۵۰ هزار کلاس درس در ایران وجود دارد[6].
تنها با هزینه کردن ۳/۱۲ درصد از مبلغ ۸/۵ میلیارد دلار می‌توان تمام کلاس‌های درس ایران را به اینترنت پرسرعت مجهز کرد و تضمین کرد که نسل آینده ایران دسترسی و آگاهی بهتری از جهان دارد.
تامین اجتماعی و خدمات درمانی
در سال ۱۳۹۱ بودجه تامین اجتماعی دولت ایران حدود ۴۷/۸ میلیارد دلار بوده که تنها ۱۰ درصد از آن صرف خدمات پزشکی شده است[7]. کسر بودجه در همین سال موجب شد برخی رسانه‌ها از احتمال فروش اموال و شرکت‌های زیر مجموعه سازمان تامین اجتماعی به منظور جبران کسر بودجه ابراز نگرانی کنند[8].
با ۸/۵ میلیارد دلار می‌شد بودجه تامین اجتماعی را ۶۸ درصد افزایش داد (البته فارغ از نحوه هزینه شدن این مبلغ) و اطمینان حاصل کرد که سرمایه‌گذاری‌ها، اموال و دارایی‌های سازمان تامین اجتماعی که پشتوانه بازپرداخت حق بازنشستگی و سایر خدمات این سازمان است، به فروش گذاشته نمی‌شوند. اگر این مبلغ صرف هزینه خدمات پزشکی می‌شد می‌توانست بودجه این بخش را به میزان ۳۵۰ درصد افزایش دهد که این می‌توانست به معنای گسترش پوشش بیمه خدمات درمانی باشد چه در زمینه بیماری‌های پرهزینه‌ای که هم اکنون تحت پوشش کامل این سازمان نیستند و هم در زمینه ارائه این خدمات به میلیون‌ها ایرانی دیگر که اکنون تحت پوشش بیمه درمانی سازمان تامین اجتماعی قرار ندارند.
به طور متوسط در ایران بین ۱۷ تا ۱۸ تخت بیمارستانی به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت وجود دارد[9]. متوسط جهانی سرانه تخت بیمارستانی حدود ۳۰ تخت به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت است[10]. متوسط هزینه ساخت بیمارستان در ایران به ازای هر تخت ظرفیت معادل ۲۷۸۰ تا ۴۱۷۰ دلار است[11].
تنها با صرف ۷۵/۵ درصد از ۸/۵ میلیارد دلار می‌توان متوسط سرانه تخت بیمارستانی در ایران را به میانگین جهانی این آمار رساند و خدمات پزشکی بهتر و گسترده‌تری را برای میلیون‌ها تن از شهروندان ایرانی از این طریق تضمین کرد.
ایمنی جاده‌ها
در ایران سالانه بین ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای کشته می‌شوند[12] که بخشی از این آمار به دلیل کیفیت پایین جاده‌ها و زیرساخت‌های ضعیف در بخش حمل و نقل است. ایران یکی از بالاترین آمارهای تلفات در تصادفات رانندگی را در جهان دارد[13]. به گفته مقامات ایرانی، ایران صاحب ۱۱ هزار کیلومتر راه است (اعم از راه اصلی، آزادراه و بزرگراه) اما برای تکمیل شبکه راه‌های کشور به احداث ۲۰ هزار کیلومتر راه دیگر نیاز دارد. هزینه ساخت راه جدید در ایران به ازای هر متر راه اصلی ۵۰۰ دلار، هر متر آزادراه ۱۰۰۰ دلار، و هر متر بزرگراه ۱۵۰۰ دلار است[14][15].
با ۸/۵ میلیارد دلار می‌توان ۳۸۵۰ کیلومتر بزگراه به شبکه جاده‌های ایران افزود که خود موجب تضمین ایمنی هزاران تن از ایرانیانی می‌شود که در این جاده‌های تردد می‌کنند.
میراث فرهنگی
ایران صاحب شمار قابل توجهی از سایت‌ها و بناهای تاریخی و فرهنگی است که اهمیتی جهانی دارند[16]. ایران در سال ۱۳۹۰ حدود ۷۰ میلیون دلار برای مرمت و نگهداری ابنیه و میراث تاریخی و فرهنگی خود هزینه کرد[17].
تنها ۵[18] درصد از ۸/۵ میلیارد دلار می‌تواند بودجه مرمت و نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی ایران را چهار برابر میزان فعلی افزایش دهد و بقای این آثار ارزشمند را برای نسل‌های متمادی تضمین کند.
بازسازی مناطق زلزله زده
سال ۱۳۸۲ زمین لرزه‌ای شهر تاریخی بم در استان کرمان را ویران کرد و بیش از ۲۶ هزار کشته برجای گذاشت. طی نه سال پس از این واقعه دولت در مجموع حدود ۳۹۸ میلیون دلار به صورت سرمایه‌گذاری مستقیم و وام برای بازسازی فضاهای عمومی و واحدهای مسکونی بم هزینه کرد[19]. با این حال در دی ماه ۱۳۹۱ رئیس شورای شهر بم گفت که بازسازی شهر بم هنوز به اتمام نرسیده و مقامات محلی به منظور این کار تقاضای اعتباری معادل ۵۵ میلیون دلار کرده‌اند که تا کنون فقط با ۲۰ میلیون دلار آن موافقت شده است[20].
با توجه به نرخ متغیر ارز طی این نه سال، با حداقل ۸/۷ درصد و حداکثر ۸/۳۳ درصد از ۸/۵ میلیارد دلار می‌شد تمام بودجه بازسازی شهر بم را یک شبه فراهم کرد[21] و از این طریق سرعت بازسازی را افزایش داد تا رنج بازماندگان این زلزله کمتر شود و شاید با برنامه‌ریزی بهتر از آغاز شهر بم با کیفیتی بهتر بازسازی شود.
[2] نقل خبرگزاری فارس از رییس اداره آموزش و پرورش تهران، ۳۱شهریور ۱۳۹۱(http://hamshahrionline.ir/details/185243)
[3] مدرسه‌ای با شش کلاس درس در برازجان با هزینه سه میلیارد ریال که از سوی بانک ملی تامین شده، تاسیس شد؛ خبر توسط وبسایت بانک ملی و اواخر مرداد ماه۱۳۹۱ منتشر شده است. (http://www.bmi.ir/Fa/ShowNews.aspx?nwsId=9282&AspxAutoDetectCookieSupport=1)
[4] دو مدرسه در شهر ری با مجموع هزینه ۲۰ میلیارد ریال ساخته شدند؛ گزارش شده توسط جام نیوز، مرداد ۱۳۹۱ (http://www.yjc.ir/fa/news/4066374/هزینه-حداقل-2-میلیارد-تومانی-مدرسه-در-حال-ساخت)
[5] هفتم تیر۱۳۹۱ معاون اداره آموزش و پرورش استان اصفهان گفت هزینه هوشمندسازی تجهیز و اتصال هر کلاس درس به اینترنت پرسرعت ۳۰ میلیون ریال است (http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910407000719)
۲۴ آبان ۱۳۹۱ مدیرکل اداره آموزش و پرورش استان همدان همین هزینه‌ها را ۴۰ میلیون ریال برآورد کرد.
[6] این رقم از مجموع تفکیک استانی آمار کلاس‌های درس در وبسایت رشد به دست آمده (کمی بیش از ۶۴۸ هزار کلاس درس)؛ به رغم این که سال ثبت و محاسبه این آمار در وبسایت رشد مشخص نشده، اما با توجه به شمار دانش‌آموزان و مقایسه آن با آمار مرکز آمار ایران به نظر می‌رسد این عدد باید به سال‌های پایانی دهه ۱۳۸۰ تعلق داشته باشد (عدم وجود آمار مستقل برای استان البرز نیز موید این مطلب است). برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به جدولی که در پایان ضمیمه شده مراجعه کنید.
[7] در لایحه بودجه سال ۱۳۹۱ حدود ۳۰۵ هزار میلیارد ریال به خدمات تأمین اجتماعی اختصاص داده شده که از آن تنها ۲۹ هزار میلیارد ریال (کمتر از ۱۰ درصد) برای هزینه در بخش خدمات درمانی درنظر گرفته شده است و ۶۲ درصد از آن نیز به بیمه‌های اجتماعی اختصاص داده شده است (که بخش عمده آن نیز پرداخت حقوق بازنشستگی است) (http://www.khabaronline.ir/detail/212203/economy/macroeconomics)
[8] دهم دی ماه ۱۳۹۱ وبسایت بولتن نیوز از «شنیده‌هایی» نوشت که از تصمیم شرکت شستا (شرکت سرمایه گذاری تأمین اجتماعی) مبنی بر واگذاری شرکت‌های دولتی زیرمجموعه سازمان تأمین اجتماعی برای جبران کسر بودجه این سازمان خبر می‌داد (http://www.bultannews.com/fa/news/117465/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%AC%D9%87)
[9] نقل از وبسایت تابناک؛ ۲۱ آبان۱۳۹۱ (http://www.ghatreh.com/news/nn11733359/سرانه-تخت-بیمارستانی-کشور-پایین-است)
[10] وبسایت گلوبال هلث فکتز یا «اطلاعات جهانی سلامتی» (http://www.globalhealthfacts.org/data/topic/map.aspx?ind=78)
[11] نقل از معاون آموزش پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی در گفتگو با ایرنا، ۲۸ شهریور ۱۳۹۱ (http://www5.tehran.irna.ir/fa/News/375718/اجتماعی/15_بیمارستان_جدید_در_کشور_احداث_می_شود) و (http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910627001441)
[12] اردیبهشت ۱۳۹۱ رئیس مرکز تحقیقات پزشکی قانونی از مرگ ۲۰ هزار و ۶۸ نفر در تصادفات سال ۱۳۹۰ خبر داد و گفت این آمار در مقایسه با سال قبل که ۲۳ هزار و ۲۴۹ نفر در تصادفات رانندگی کشته شدند کاهش داشته است (http://www.baharnews.ir/vdce.78zbjh8ev9bij.html)
در شهریور ۱۳۹۱ یک نماینده مجلس و عضو کمیسیون بهداشت گفت که سالانه ۲۵ هزار نفر در سوانح رانندگی در ایران جان خود را از دست می‌دهند (http://www.bbc.co.uk/persian/rolling_news/2012/09/120915_rln_road_accident.shtml)
آبان همین سال معاون دفتر ایمنی و ترافیک سازمان راهدای و حمل و نقل جاده‌ای گفت به طور متوسط سالانه ۲۰ هزار نفر در تصادفات جاده‌ای ۱۰ سال گذشته در ایران کشته شده‌اند. (http://alef.ir/vdcjayevouqeahz.fsfu.html?170978)
[13] شهریور ۱۳۹۱ مدیرعامل ستاد دیه گفت ایران به لحاظ تعداد کشته‌ها و مجروحان حوادث رانندگی رتبه اول را در جهان دارد.
[14] نقل از معاون ساخت و توسعه شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور، ۱۲ تیر ۱۳۹۱ (http://www.persiankhodro.com/show_news/12635/%D9%87%D8%B2%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F)
[15] متوسط نرخ برابری ارز در تیر ماه ۱۳۹۱ معادل حدود ۲۰ هزار ریال به ازای هر دلار ایالات متحده مبنای محاسبه این بخش قرار گرفته است.
[16] فهرست میراث جهانی یونسکو به تفکیک کشورها؛ ایران (http://whc.unesco.org/en/statesparties/ir)
[17] مصاحبه سایت خبری فارس نیوز با معاون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری؛ ۴ اسفند ۱۳۹۰ (http://whc.unesco.org/en/statesparties/ir)
[18] با احتساب نرخ ارز در اسفند ۹۰ و فروردین ۹۱
[21] در آغاز بازسازی شهر بم در سال ۱۳۸۲ نرخ برابری ارز در برابر ریال در پایین‌ترین سطح طی این بازه نه ساله قرار داشت و هر دلار آمریکا به ازای حدود ۸۳۲۰ ریال معامله می‌شد. با فرض این که اگر نرخ دلار طی این نه سال ثابت می‌ماند می‌توان تصور کرد هزینه بازسازی بم حدود ۸/۳۳ درصد کمک‌های مالی ایران به سوریه می‌شد (این رقم شامل اعتبارات درخواستی که ارایه نشده نیز می‌شود)؛ در صورتی که نرخ برابری ارز را در این مدت برابر با نرخ ارز در زمان نگارش این مطلب (۳۶ هزار ریال به ازای هر دلار آمریکا) به رقم ۸/۷ درصد می‌رسیم. در شرایطی که بدون در اختیار داشتن تفکیک سال و ماه اعتبارات تخصیصی و هزینه شده امکان محاسبه دقیق هزینه‌های بازسازی بم به دلار وجود ندارد، می‌توان مطمئن بود که این رقم هر چه بوده باشد از بازه ۸/۷ تا ۸/۳۳ درصد (از رقم ۸/۵ میلیارد دلار) فراتر نمی‌رود.
ضمیمه:
جدول تفکیک استانی کلاس‌های درسی ایران
UkforIranians Blog 